سفارش تبلیغ
صبا ویژن
آنکه حکمتها را شناخت، بر افزودن آنها قرار از کف بداد . [امام علی علیه السلام]
لوگوی وبلاگ
 

نویسندگان وبلاگ -گروهی
کاربر(2)
لینک دلخواه نویسنده

دسته بندی موضوعی یادداشتها
 

صفحات اختصاصی
 
sitemap
آمار و اطلاعات

بازدید امروز :100
بازدید دیروز :64
کل بازدید :359910
تعداد کل یاداشته ها : 1567
04/2/1
6:56 ع
همه موشک‌ها بر اساس این اصل کار می‌کنند که هر عملی عکس العملی در یک جهت ، سبب ایجاد واکنش برابر با آن اما در جهت مخالف می‌باشد ، یعنی همان قانون سوم نیوتن . در یک موشک بر اثر احتراق سوخت ، گازهای داغی حاصل می‌شود که در هنگام خروج از یک نازل (شیپوره) نیرویی ایجاد می‌کند که می‌تواند موشک را از زمین بلند کند. اگر چه این نیرو ثابت می‌ماند ، اما شتاب موشک افزایش می‌یابد چون بر اثر مصرف سوخت ، موشک سبکتر می‌شود.
موشک به همان آسانی که در جو کار می‌کند ، در فضای ماورای جو هم کار می‌کند اما در ماورای جو ، پیشرانش موشک به علت فشار گاز‌های داغ در برخورد با جو نیست ، بلکه بر اثر واکنش در برابر کنش است. وضعیت موشک در این حالت مانند وضعیت کسی است که در وسط یک زمین یخ زده بسیار لغزنده قرار گرفته است. او هر چقدر هم که دست و پا بزند ، از جایش تکان نخواهد خورد. اما اگر بر حسب اتفاق تعدادی کیف یا چمدان کوچک به همراه داشته باشد می‌تواند برای حرکت کردن از آنها استفاده کند. اگر او کیف ها را یکی پس از دیگری در جهت معینی پرتاب کند ، به آهستگی در جهت مخالف شروع به حرکت خواهد کرد.
در موشک‌های ابتدایی ، مانند آنهایی که چینیان ابداع کرده بودند ، از سوخت جامد _ باروت _ استفاده می‌شده است. هنگامی که جرقه‌ای به باروت زده شود ، این سوخت جامد انرژی خود را به صورت یک انفجار آزاد می‌کند. پیشرفت در طرح و ساخت موشک‌های قرن حاضر ، بیشتر معطوف به استفاده از سوخت‌های مایع بوده است. از این نوع سوخت‌ها در مقایسه با وزن مساوی از سوخت جامد نه تنها انرژی بیشتری آزاد می‌کنند ، بلکه بهتر هم قابل کنترل هستند.
در موشکی که با سوخت مایع کار می‌کند ، سوخت نخواهد سوخت مگر اینکه با یک اکسید‌کننده مخلوط شود. برخلاف یک هواپیمای جت موشک نمی‌تواند همیشه اکسیژن مورد نیاز سوختش را از جو تامین کند (چون به ارتفاع‌های خیلی بالایی می‌رود که غلظت اکسیژن حتی به صفر می‌رسد) ، بنابراین باید اکسیژن مورد نیاز را با خو ببرد. سوخت و اکسید‌کننده را در مخازن جداگانه ذخیره و حمل می‌کنند و در هنگام احتراق آنها را در محفظه احتراق تلمبه می‌کنند ، که در آنجا سوخت می‌سوزد (در واقع منفجر می‌شود). گازهای حاصل از راه شیپوره با سرعت زیادی خارج می‌شوند. و مقدار نیروی پیشرانش موشک ، از طریق زیاد یا کم کردن میزان سوخت و اکسید‌کننده ورودی به محفظه احتراق ، کنترل می‌شود.
آلمانی در جنگ جهانی دوم ، نفت سفید و اکسیژن بود. امروزه V2سوخت موشک‌های اولیه ، از جمله در موشک‌ هیدرازین (یکی دیگر از هیدروکربن‌های مایع) یا سوخت‌های سرما‌زا _ از قبیل هیدروژن مایع و اکسیژن مایع_استفاده می‌کنند.
هیدرازین یک سوخت هایپر‌گولیک است ، یعنی در صورت وجود اکسید‌کننده‌ای مانند دی‌نیتروژن تتروکسید به طور خودبه‌خودی محترق (منفجر) می‌شود. بازده هیدرازین در حدود 15 تا 20 درصد کمتر از سوخت‌های سرما‌زا است ، اما کاربرد آن ساده‌تر و مطمئن‌تر است.
سوخت‌های سرما‌زا را برای اینکه مایع باقی بمانند ، باید تا دمای پایینی سرد کنند. بنابراین موتور باید سیستم پیچیده‌ای از لوله‌ها برای عبور سوخت سرد شده داشته باشد. این سوخت‌ها نیز به یک محترق کننده نیاز دارند.
درست در طی پرتاب موشک است که سوخت‌های سرما‌زا برتری خود را نشان می‌دهند ، یعنی زمانی که حداکثر بازده ممکن برای بلند کردن موشک و بار‌های آن از زمین لازم است. برای پرتاب موشک‌های متوالی در مدار (مثلاً به منظور قرار دادن ماهواره در مداری با ارتفاع معین) ، موتور ساده هیدرازینی انتخاب بهتری است. برای مثال ماهواره‌هایی که در مدار ژئوسنکرون حرکت می‌کنند ، موتورهای هیدرازینی کوچکی دارند که هر از گاهی روشن می‌شوند تا مسیر ماهواره را تصحیح کرده و آن را در موقعیت درست حفظ کنند.
H1 به رغم پیچیدگی موتور‌هایی که با سوخت‌های سرما‌زا کار می‌کنند ، ژاپن موتوری از این نوع برای موشکهای خودش را در سال 1998ساخته است.
-----------------------------------------------------------------

  
  

موشک های کروز شرقی با ماموریت های مختلف

  

   2- امکان دستیابی به موشک های کروز

آیا می توان در کشور دست به طراحی و تولید موشک های کروز زد . آیا بضاعت فنی و تکنولوژیکی فعلی امکان دسترسی به چنین سیستم تسلیحاتی را می دهد؟

برای پاسخ به این سوال باید توجه نمود که دو را ه برای رسیدن به یک موشک کروز وجود دارد:

1-2- شروع به جمع آوری دانش و تکنولوژی لازم و طراحی یک موشک کروز از ابتدا (که مستلزم زمان زیادی است )

2-2- استفاده از یک وسیله پرنده پایه و تغییر آن با هدف موشک کرزو (که مستلزم زمان کمتری است)

 

1-2- طراحی یک موشک کروز از ابتدا

یکی از راه های دستیابی به موشک کروز،‌اقدام به طراحی چنین سیستم تسلحاتی با در نظر گرفتن نیازهای بومی است. البته باید تاکید کر د که تنها سه کشور امریکا، ‌روسیه، و تا حدودی فرانسه دارای تکنولوژی موشک های کروز LACM می باشند و این خود بیانگر پیچیدگی های این مساله است (توجه به این موضوع که کشورهای زیادی علاقه مند به داشتن این تکنولوژی می باشند،‌ ابعاد این موضوع را روشن تر می کند).

 مروری اجمالی بر قیمت موشک های بالستیک و کروز نشان می دهد که احتمالا توسعه موشک های کروز نسبت به موشک های بالسیتیک میان برد با مشکلات کمتری مواجه است.

در موشک های کروز Response Cycle Time  آنچنان که در موشک های بالستیک برای کنترل و ماندن در مسیر مطلوب لازم است سریع باشد، مهم و حیاتی نیست. طیف سرعتی که یک موشک کروز معمولی تجربه می کند در مقایسه با طیف سرعتی که یک موشک بالستیک در مسیر پروازی خود با آن مواجه است کوچکتر و محدودتر است. همین موضوع در مورد شتاب و بردهای وارده نیز صادق است.

گرمایش آیردودینامیکی reentry و...در مورد موشک های کروز معمولی مطرح نمی باشند و طراحی و استفاده از سرجنگی در موشک های کروز در مقایسه با موشک های بالستیک، ساده تر به نظر می رسد. بعلاوه موشک های کروز با موشک های بالستیک این تفاوت را دارند که تکنولوژی به کار رفته آنها چنان است که در بسیاری از وسایل پرنده دیگر که در دسترس هستند نیز وجود دارد. بنابراین احتمال اینکه بتوان سخت افزار و سیستم های مورد نیاز برای موشک کروز را به هر نحوی تهیه نمود، زیاد است. ضمناَ بهبود و ارتقاء موشک های کروز نسبت به موشک های بالستیک ساده تر است.


دست کم 12 کشور وجود دارند که موشک کروز حال با هر توانایی][1][ ساخته و به تولید رسانده اند

1-انگلستان                           4- فرانسه                       7-ایتالیا              10-روسیه

2-امریکا                                 5-آلمان                          8-ژاپن                11-سوئد           

3-چین                                 6-اسرائیل                       9-نروژ                12-تایوان

که واردات و تامین اجزاء و قطعات ویا تامین اصل موشک برای بررسی تکنولوژی و امثالهم از این کشورها می تواند صورت گیرد.

علاوه بر اینها به نظر می رسد سیستم های اویونیکی وسایل پرنده غیر نظامی که امروزه در دسترس و موجود می باشند، از نظر دقت، وزن و ابعاد در حدی هستند که بتوان آنها را در یک موشک کروز به کار گرفت.

البته باید توجه داشت که با وجود سیستم های ضد تسلیحاتی امروزی نمی توان به طراحی موشک های کروزی با کارایی پایین اکتفاد نمود. چرا که در اینصورت عملا هزینه های صورت گرفته برای این منظور، بی فایده خواهند بود. اجمالا مشخصات کلی زیر را می توان به عنوان مشخصات یک موشک کروز کارا برشمرد:

الف-قادر باشد تا ماموریت های دقیق را به انجام برساند.

ب-از تکنولوژی stealth  یا رادراگریزی در آن استفاده شده باشد.

ج-امکان پرتاب از هواپیما های جنگنده معمولی (درصورت هواپرتاب بودن) را داشته باشد.

د-توانایی پرواز High subsonic  و در ارتفاع پایین (نزدیک سطح زمین) را دارا باشد.

یکی از موارد مهمی که در قابلیت نفوذ یک موشک کروز بسیار اهمیت دارد، پنهانکاری آن است که برای اجرای آن لازم است آشنایی با تکنولوژی کاهش امواج راداری و مادون قرمز کسب شود. از جمله:

-          کاهش امواج I.R ساطع شده از خروجی موتور

-          رنگ ها وپوشش هایی که از انتشار امواج از لبه حمله سطوح آیرودینامیکی و لبه های تیز جلوگیری می کنند.

-     برنامه های کامپیوتری که قادر به شبیه سازی جریان اطراف بدنه و سطوح آیرودینامیکی با دقت کافی باشند تا این سطوح به گونه ای تغییر داده شوند که حتی الامکان، انتقال حرارت و آشفتگی جریان در اطراف آنها به حداقل برسد و نیز تکنولوژی تونل باد که قادر به تایید و اعتبار سنجی این نتایج باشد.

-          نرم افزارهای کامپیوتری که قادر به تخمین RCS  باشند و با استفاده از آنها بتوان RCS را به حداقل رساند.

-     سیستم هدایت این موشک ها نیز به لحاظ تکنولوژی چالش برانگیز است. حتی حافظه ای که در این سیستم لازم است تا نقشه مسیر حرکت موشک را در خود ذخیره کند، دغدغه برانگیر خواهد بود. چرا که برای این منظور حافظه های کامپیوتری نسبتا بزرگی لازم است، به گونه ای که بتوانند، در مقابل ارتعاشات و دماهای زیادی که امکان وقوع آنها در طول مسیر حرکت هست، مقاومت کنند. (این موضوع وقتی که زمان پرواز موشک طولانی شود اهمیت شایان توجهی دارد.)

 

اینکه تکنولوژی های فوق تا چه میزان در کشور در دسترس هستند را نمی توان در این مقال مورد بحث قرار داد و یقینا متولیان و کارشناسان شاغل در صنایع دفاع خواهند توانست خود در این مورد به قضاوت بپردازند.

ولی ذکر یک نکته در مورد این موشک ها ضروری است:

موشک های کروزی که برای حمله به اهداف زمینی استفاده می شوند نیازمند پشتیبانی از طرف یک سیستم ماهواره ای می باشند. چراکه این موشک ها برای رسیدن به اهداف خود لازم است تا در ارتفاعات پایینی پرواز کنند و به همین جهت باید نقشه پستی و بلندی ها و عوارض زمینی را در لحظه پرتاب داشته باشند تا هم از برخورد با این موانع ایمن باشند و هم از این عوارض زمینی برای یافتن مسیر خود و تصحیح آن بهره بجویند.

ناگفته پیدا است که دسترسی به این اطلاعات منحصر به کشورهای معدودی است و در صورتی که ایران بخواهد از چنین سیستم های تسلیحاتی بهره مند شود باید برای این موضوع چاره جویی کند.      


  
  

اجمالا برخی از دلایل اهمیت این سیستم های تسلیحاتی عبارتند از:

-     موشک های کروز به عنوان یک تهدبد جدی علیه ایران مطرح هستند، این موضوع چه به لحاظ استراتژیک (در صورت وقوع هرگونه حمله نظامی) و چه از دیدگاه تاثیر بر روند مذاکرات جاری بین ایران و جوامع بین المللی اهمیت دارد.

-          ایران در مظان دستیابی به تعدادی موشک کروز استراتژیک است 

-          ایران در مظان دستیابی به تکنولوژی موشک های کروز است

در این بخش از مقاله تلاش می شود به سوالات زیر پاسخ داده شود:

1- چرا موشک های کروز مورد توجه و علاقمندی کشورها قرار گرفته اند؟ این موشک ها چه برتری نسبت به سایر سیستم های تسلیحاتی دارند؟

2- آیا کشوری با سطح تکنولوژی ایران توانمندی دستیابی به فناوری این موشک ها را دارد؟

اگرچه پاسخ دادن به این سوالات چندان سهل و آسان نیست ولی تلاش می شود در حد بضاعت به آنها پرداخته شود

1- چرا موشک کروز؟

امروزه سیستم های تسلیحاتی متنوعی برای عملیات تهاجمی و آفندی ساخته و عرضه می شوند که یک دسته از آنها موشک های کروز می باشند.

موشک های کروز سلاح های تهدید کننده‌ای برای نیروهای متخاصم به شمار می روند چرا که:‌

1-1- قیمت آنها در مقایسه با کارایی شان و ضربه ای که می توانند به دشمن وارد کنند، پایین است و می توان آنها را به تعداد، به سوی هدف پرتاب نمود و بدین ترتیب به سیتسم پدافندی دشمن نفوذ نمود.

2-1- این موشک ها می‌توانند به گونه ای طراحی شوند که ابعاد کوچکی داشته باشند (به همراه موتورهای کوچک)‌ و بدین ترتیب قادر خواهند بود به شبکه راداری و نیز سیستم های ردیاب مادون قرمز دشمن نفوذ کنند.  

    3-1- تکنولوژی ساخت آنها (در مقایسه با جنگده و بمب افکن های تاکتیکی و استراتژیک) نسبتاَ ساده بوده ومعمولاَ برای کشورهایی که قادر به طراحی و ساخت هواپیماهای ساده‌ای باشند دستیابی به تکنولوژی برخی از انواع موشک های کروز مقدور خواهد بود.

  

 

موشک براهموس- موشک کروز سوپرسونیک محصول مشترک هند و روسیه

هند در ماه های اخیر تبلیغات زیادی روی این موشک به عنوان یک همکاری مشترک تکنولوژیک نموده است.

4-1- این گونه سلاح ها نیاز به خدمه پردازی ندارند. در نتیجه خود به خود، زمان آموزش، هزینه آموزش خدمه ونیز هزینه نگهداری و به روز نگهداشتن شرایط عملیاتی آنها نیز بسیار کم است.

5-1- همچنین این نوع سلاح ها نیاز به آشیانه یا پایگاه های بزرگ ندارند. مجموعه این عوامل، علاوه بر مزایایی که در شرایط جنگی به همراه دارند، باعث می شود تا در صورت اجرای پروژه‌ای مبنی بر طراحی و توسعه آنها، نتوان به راحتی رد آنها را دنبال نمود ویا چگونگی پیشرفت چنین پروژه هایی را تعقیب کرد که این عامل از دیدگاه امنیتی و اطلاعاتی، مزیت ویژه ای به شمار می رود.

 6-1-  یکی دیگر از عواملی که باعث جلب برخی کشورها به سمت این نوع سلاح ها شده است آن است که می توانند انواعی از این موشک ها را از کشورهای سازنده خریداری نموده و با اعمال اصلاحاتی،‌ آنها را برای انجام ماموریتی خاص تغییر دهند و یا اینکه با استفاده از شیوه های مهندسی معکوس و کپی سازی و با بهره گیری از قطعات و تجهیزات موجود و در دسترس آنها را باز تولید نمایند.

 

موشک کروز امریکاییCALCM در حال اصابت به هدف!

 

7-1- ابعاد موشک های کروز در مقایسه با سیستم های تسلیحاتی مشابه کوچکتر است و حمل ونقل آنها با سهولت بیشتری انجام می شود که این عامل مزیت مهمی به خصوص در زمان جنگ، به شمار می‌رود.

8-1- هزینه توسعه سیستم های پدافندی علیه موشک های کروز، بالا است . همین موضوع جذابیت این نوع سلاح را به عنوان یک سیستم آفندی افزایش می دهد. لازم به ذکر است قابلیت‌های موشک های کروز بسیار متنوع و متفاوت است. اما بر اساس متون منتشره

سه عامل که می توانند یک موشک کروز را به یک سلاح تهدید کننده استراتژیک تبدیل نمایند، عبارتند از:

 الف- افزایش برد تا بیش از 500 کیلومتر

ب – توانایی نفوذ در سیستم های دفاعی

ج –به کارگیری تکنولوژی هایی که امکان تولید انبوه این موشک ها را با قیمت ارزان فراهم آورند.

موارد فوق به تنهایی یا درکنار هم می توانند منجر به سلاحی گردند که علیه قدرت های بزرگ نظامی نیز به عنوان یک تهدید جدی به شمار می روند.

9-1- مورد دیگری که باعث جذابیت این سیستم تسلیحاتی برای برخی کشورها شده است، قابلیت این سیستم در حمل کلاهک های بیولوژیکی و شیمیایی است. موشک های کروز شرایط مناسب تری از لحاظ حمل این نوع کلا هکها دارند و قدرت آسیب رسانی آنها نسبت به موشک های بالستیک مشابه بسیار بیشتر است (حدوداَ 10 برابر بیشتر).

 

با توجه به موارد فوق می توان حدس زد که چرا این سیستم تسلیحاتی اینچنین مورد توجه دول و تصمیم سازان دفاعی آنها قرار دارد.

 

 

 


  
  

موشک ضدتانک AT-16

9A1472 Vikhr (به روسی : ????? و به فارس : گردباد)یک موشک ضد تانک هدایت لیزری ساخت روسیه . 9K121" نامی است که GRAU برای ان طراحی نموده است ونام گزارش داده شده ان در ناتو AT-16Scallionاست (Scallion به معنی تره فرنگی می باشد) این موشک یک موشک هواپرتاب برای شلیک از بالگرد های Ka-50 و Ka-52 وهواپیما Su-25T طراحی شده است.
اعتقاد عمومی براین است که این موشک از سال 1990 وارد خدمت شده است این موشک برای اولین بار در سال 1992 در نمایشگاه Farnborough Airshow به نمایش عموم گذاشته شد.

                 


این موشک برای حمله به اهداف حیاتی دشمن ازجمله اهداف زرهی مجهز به زره واکنش دهده طراحی شده وقابلیت شلیک از 10 کیلومتری را داراست همچنین این موشک قابلیت شلیک از 5 به سوی اهداف زرهی در شب را دارا است البته از این موشک برای دفاع هوایی در مقابل دیگر هواگرد ها می توان استفاده کرد.
موشک Vikhr قسمتی از سامانه Vikhr-M بود که شامل یک سیستم اپتیکی خودکار و یک لانچر depressible بود .(راستش معنی این Despreesuble رو هرچی گشتم پیدا نکردم ولی توی دیکشنری براش نوشته بود نو امید بیچاره و.... فکر کنم احتمالا معنی یکبار مصرف رو میده)
سیستم اپتیکی خودکاریا automatic sight به وسیله کانال های TV and IR به دنبال اهداف می گرده
همچنین برای سیتم هدف گیری این موشک یک پرتو افکن لیزری در نظر گرفته شده است و یک فاصله سنج لیزری ویک سیستم هدف یاب یک کامپیوتر دیجیتال و یک سیستم تثبیت در نظر گرفته شده است.
کانال های پرتو افکن امکان شناسایی هدف در شب و روز وردیابی هدف وهدایت خودکار موشک وتولید اطلاعات دقیق وقابلیت شلیک موشک را داراست
موشک هدایت شونده تشکیل شده از یک کلاهک حرارتی مجهز به یک فیوز کنترل از راه دور ویک کنترل ویک کنترل الکتریکی موتور وردیاب لیزری است
کلاهک های چند منظوره این اجازه را به کاربران Vikhr می دهد که انرا بر علیه زره پوش ها وهمچنین بر علیه اهداف هوایی نیز استفاده شود
استفاده از فیوز مخصوص انفجار مرمی از مسافت دور اجازه می دهد که این موشک بر علیه هواگرد های هوایی حتی تا فاصله 5 متری نیز درگیر شود! این موشک همچنین قابلیت برخورد با هواگرد هایی با سرعت 500 متر بر ثانیه را نیز دارا می باشد
سیستم کنترل وهدایت موشک Vikhr دارای ایمنی بالایی در مقابل اقدامات جمینگ دارا است
یکی دیگر از خاصیت های این موشک دقت بالای ان در برخورد به اهداف است (برای اهداف ثابت 0.95 گزارش شده است) همچنین این موشک دارای یک سیستم هدایت بسیار دقیق است
این موشک می تواندهم بورت تکی برای یک هدف شلیک شود یا بصورت زیاد بر علیه یک هدف (برای افزایش کشندگی)

                                                

سردرگمی غربی ها در مورد این موشک:


در اواخر دهه 80 در مورد موشکهای جدیدترین موشکهای ضدتانک شوروی سر در گمی زیادی بود (به همین دلیل 90 درصد اطلاعات منتشر شده غرب در ان زمان غلط بود) وتا پایان جنگ سرد غربی ها در مورد جدیدترین سلاح ضد تانک چیز دقیقی نمی دانستند .
یکی از همین اشتباهات اشتباه غربی ها در مورد 9A1472 Vikhr بود زیرا با انتشار اطلاعاتی از این موشک تحلیلگران غرب به سادگی پنداشتند که این موشک دارای هدایت نیمه فعال لیزری است ومشابه موشک هلی فایر می باشد و کار به انجا کشید که انها فکر کردند که متخصصین KBP در طراحی موشک از موشک هوا به سطح Kh-29L نیز استفاده کرده اند .

                                     

نتیجه گیری :


تمامی این راه طولانی وطویل نشانه ان بود که: روسیه در زمینه موشک های لیزری همانند شوروی راهکاری متفاوت با غربی ها انتخاب نموده واین باعث بالا رفتن امنیت روش های انها و همچنین ارزان بودن این روش است
در مجموع می توان نتیجه گرفت که زمانی که غربی ها یک موشک از همین نوع تولید کند روس ها قادرند با همین قیمت 5 موشک امن به تولید برسانند که این خود باعث ازادی عمل خلبانان در شلیک های فراوان است.

 

موارد مرتبط : موشک ضد زره هات


خصوصیات        

عملکرد: موشک ضد تانک هواپرتاب

کشور سازنده: روسیه

شرکت سازنده: دفتر طراحی KBP

طول: 2.80 متر

قطر: 130 میلیمتر

طول بالها: 380 میلیمتر

وزن: 45 کیلوگرم

برد عملیاتی : 10 یا 8 کیلومتر

سرعت: 600 متر بر ثانیه یا 1.8 ماخ

پیشرانه: ناشناخته

نوع هدایت سیستم: لیزری

مکانیزم انفجار: مجاورتی

نفوذ: 1000 میلیمتر در پشت زره های واکنش دهنده

سال ورود به خدمت: احتمالا 1990 تاکنون

پلتفورم استفاده: هلیکوپتر های ,KA-50 KA-52    هواپیماها: SU-25T

? منبع اخذ: www.military.ir

? نویسنده: علی عاقلی


  
  

یک موشک ضد زره برد بلند هدایت شونده میباشد که قابلیت شلیک از روی وسایل نقلیه زرهی مثل انواع نفر بر ها و همچنین هلیکوپتر را دارد.
اولین واحدهای این موشک در سال 1974 وارد خدمت شده و بیش از 85000 تیر از این موشک توسط 19 کشور سفارش داده شده اند که 820 واحد آتش بار بر روی خودرو های زرهی و 720 واحد روی هلیکوپتر ها نصب شده اند.
این موشک توسط شرکت Euromissile که تلفیقی از شرکت های Aerospatiale-Matra فرانسه و DaimlerChrysler Aerospace المان بود و هم اکنون یکی از زیر شاخه های EADS به حساب می آید برای استفاده در ارتش های آلمان و فرانسه طراحی و ساخته شد و در چندین درگیری شرکت داشت که از مهمترین آنها میتوان به نبرد ایران عراق ، عملیات طوفان صحرا و نبرد داخلی لبنان اشاره کرد.

                      
 
این موشک از درون یک لوله پرتابه شلیک میشود و چون هدایت سیمی است به وسیله اپراتور کنترل میشود.
نمونه HOT 3 دارای سیستم های مدرن تری است به گونه ای که در مقابل اخلالگر های فروسرخ مقاوم بوده و به موازات سیستم فروسرخ از سیستم گرمایاب هم استفاده میکند.
این نمونه که دارای سرجنگی با وزن 6.5 کیلوگرم میباشد میتواند در مقابل انواع زره ها از جمله زره های واکنش دهنده به کار برده شود و قدرت نفوذ آن چیزی معادل 1300 م م گزارش شده است.
سیستم مقابله این موشک با زره واکنش دهنده از این قرار است که هنگامی که موشک به فاصله معینی از هدف رسید سرجنگی کوچکی که در پیشانی موشک قرار دارد به بیرون پرتاب شده و زره واکنش دهنده را از بین میبرد سپس سرجنگی اصلی از راه رسیده و زره را میشکافد و هدف را کاملا متلاشی مینماید.
             

HOT 3 به یک فیوز مجاورتی لیزری مجهز شده که قابلی درگیری با سه هدف در دقیقه را به این سیستم میدهد.
این موشک در فاصله 75 متری از محل شلیک مسلح شده و بردی نهایی آن معادل 4 کیلومتر میباشد که مدت پرواز آن چیزی در حدود 17.3 ثاتیه میباشد؛ همچنین این موشک به طور خودکار 0.5 متر بالای سطح افق شلیک کننده حرکت میکند تا از برخورد با موانع احتمالی اجتناب کند.
 
سیستم مدول ضد تانک هات:

این سیستم که در سال 1997 طراحی شده است در حقیقت یک سیستم چند منظوره میباشد که قابلیت نظارت و شناسایی آن به همان خوبی شلیک آن میباشد.
این سیستم که در اختصار ATM نام دارد شامل سه قسمت سنسور های مدرن ، سیستم کنترل داخلی و برجک مسلح به موشک هات یا مسلسل میباشد.
سنسور ها که شامل دوربین فرو سرخ ، دوربین تلویزیونی و فاصله یاب لیزری هستند با دکل یکپارچه شده اند و هنگامی که برای ایفای نقش شناسایی به آنها نیازی نیست میتوان این دکل را به صورت خودکار مثل پریسکوپ زیر دریایی ها جمع کرد.
برد شناسایی این سیستم به 7 کیلومتر میرسد و توان هدفگیری از این فاصله را نیز دارد و برجک این سیستم توان حمل 2 یا 4 جایگاه پرتاب موشک یا توپ 20 م م با مسلسل کالیبر 12.7 را دارد

                            
 
اولین ازمایشات این سیستم در جولای سال 1999 آغاز شد و در این آزمایشات این سیستم موفق شد تا با کمک سیستم تلویزیونی و هدایت فروسرخ خود اهدافی نظیر تانک ، هلیکوپتر شبیه سازی شده و سنگر دشمن فرضی را مورد هدف قرار دهد.

سیستم برجک خودرو زرهی مجهز به هات:

برجک HOT UTM 800 روی خودروهایی نظیر Panhard VCR و GIAT VAB نصب شده و دارای 4 جایگاه شلیک موشک میباشد، همچنین این سیستم از سایت هدف گیری گرمایی Castor استفاده میکند و از جمله مشتریان این سیستم میتوان به کشورهای قطر و عراق اشاره کرد.

برجک HOT Mephisto که توسط ارتش فرانسه مورد استفاده قرار میگیرد روی نفربر های زرهی VAB نصب شده و دارای 4 مقر شلیک به انضمام 8 تیر موشک ذخیره میباشد.
این سیستم از سایت گرمایاب Thales Mephira استفاده میکند.

برجک HOT Lancelot روی خودرو های زرهی جگوار و پیرانا و AMX 10 ارتش عربستان نصب شده است.
 
                   
 
هات هوا پرتاب:

با توحویل اولین نمونه های هات 3 به ارتش آلمان و فرانسه این موشک ها بر روی هلیکوپتر های تایگر این کشورها برای انجام ماموریت های ضد تانک نصب شدند.
اولین تمرینات با این موشک که شاما حمله به اهداف ثابت و متحرک در فاصله بین 600 متر تا 4 کیلومتر با سرعت 150 کیلومتر بر ساعت بود در سال 2003 اغاز شد..

اما از آنجا که موشک های ضد زره ای که روی هلیکوپتر های میل 24 ارتش عراق نصب بودند بسیار نا کارآمد و ضعیف بودند عراقی ها تصمیم گرفتند که از این موشک بر روی هلیکوپتر های غزال استفاده کنند و هلیکوپترهای میل 24 امر پشتیبانی از غزالها را بر عهده بگیرند.
 
                     
 
موارد مرتبط : موشک ضد تانک AT-16

خصوصیات        

عملکرد: موشک ضد تانک

کشور سازنده: محصول مشترک آلمان و فرانسه

شرکت سازنده: Euromissile

طول: 1.5 متر

قطر: 15 سانتی متر

عرض بالها: 31 سانتی متر

وزن: 24.5 کیلوگرم

برد : از 75 تا 4000 متر

سرعت: 864 کیلومتر بر ساعت

پیشرانه: راکتی دو مرحله ای سوخت جامد

سرجنگی : انفجاری شدید

استفاده کنندگان: آنگولا،اتریش،کامرون،چین،اکوادور،مصر ،فرانسه،عراق،آلمان،کویت،لبنان،مراکش ،قطر،عربستان،اسپانیا،سوریه و امارات

سال ورود به خدمت: 1974

? منبع:

? نویسنده:محمدرضا


  
  
سردار عزت‌الله بیگی از فرماندهان پدافند نیروی هوافضای سپاه پاسداران در گفت‎وگو با خبرنگار دفاعی خبرگزاری فارس، با اشاره به عملکرد موفق یگان‌های پدافندی کشور در رزمایش بزرگ مدافعان آسمان ولایت3 در خصوص عملکرد یگان‌های پدافندی نیروی هوافضای سپاه گفت: این بخش در زمینه‌های مقابله با اهداف برد کوتاه، متوسط و بلند دارای تجهیزات خوبی است که این تجهیزات توسط متخصصان داخلی بخش صنعت دفاعی ساخته و در اختیار ما قرار گرفته است.

* تجهیزات و روش‌های مقابله با موشک کروز را در اختیار داریم

بیگی با اشاره به اهمیت مقابله با موشک‌های کروز در تهاجمات احتمالی نیز تصریح کرد: با توجه به رفتار موشک کروز و شناختی که از آن داریم، مقابله با موشک کروز باید با روش‌های خاص و با به‎کارگیری تجهیزات مختص به آن صورت بگیرد که این تجهیزات می‌تواند در زمینه موشکی و یا توپخانه‌ای باشد که در بخش پدافند نیروی هوافضای سپاه این تجهیزات و روش‌ها وجود دارد.
 


وی به وجود سامانه‌های با حجم آتش بالا در مقابله با موشک‌های کروز اشاره کرد و افزود: علاوه بر این، ما از سامانه های مربوط به کشف، رهگیری و مقابله با تهدیدات کروز نیز برخوردار هستیم که این سامانه ها در این رزمایش مورد تست و ارزیابی قرار گرفتند.

* به‎کارگیری سامانه‌های با حجم آتش بالا در رزمایش مدافعان آسمان ولایت3

این فرمانده پدافندی نیروی هوافضای سپاه ادامه داد: در این رزمایش سلاح‌های دیگری در زمینه مقابله با کروز و یا سامانه‌هایی مانند تور ام1 و سامانه‌های توپخانه‌ای با حجم آتش زیاد که بهینه شده و ارتقا یافته‌اند نیز مورد تست و ارزیابی قرار گرفت که برخی از آنها مانند سامانه تور ام 1 در گذشته نیز آزمایش و به‏کارگیری شده بود.

* یگان‌های پدافندی نیروهای مسلح تحت کنترل شبکه یک‎پارچه عمل می‌کنند

بیگی با بیان اینکه امروز بحمدالله انسجام و هماهنگی مناسبی بین یگان‌های پدافندی کشور اعم از ارتش و سپاه و ناجا وجود دارد، خاطرنشان کرد: پدافند مانند یک زنجیره است که اگر در برخی جاها این زنجیر از هم گسسته شود ما در زمینه دفاع با مشکل روبرو خواهیم شد.

وی افزود: به همین دلیل یگان‌های پدافندی نیروهای مسلح در 4 زمینه کشف، شناسایی، رهگیری و انهدام اهداف، تحت کنترل شبکه یک‎پارچه قرار دارند که این شبکه می‌تواند این زنجیره‌های پدافندی را به یکدیگر متصل کند.

* به‏کارگیری بسیجیان آموزش‌دیده در گردان‌های پدافندی

این فرمانده پدافندی نیروی هوافضای سپاه همچنین به استفاده از نیروهای بسیج در بخش پدافندی اشاره کرد و گفت: همان‎طور که ما در جنگ تحمیلی نیز متکی به همین نیروهای بسیج مردمی بودیم، امروز هم در بخش پدافند از همین ظرفیت استفاده می‌کنیم.

بیگی اضافه کرد: به همین خاطر نیروهای بسیج در قالب گردان‌های پدافندی آموزش دیدند و این آموزش هرساله تحت عنوان طرح نظیر به نظیر ادامه داشته به طوری که با گذشت دو سه سال، این نیروهای بسیجی توانسته‌اند به حد بالایی از توانمندی پدافندی دست پیدا کنند.

وی تصریح کرد: از آنجایی که کشور ما دارای تنوع جغرافیایی زیادی از کویر و دریا گرفته تا مناطق کوهستانی است، شاید در برخی مناطق ما از نظر استفاده از سامانه‌های راداری با مشکل روبرو شویم که به همین منظور دیده‌بان‌های زبده و آموزش دیده در تمامی این نقاط که دشمن احتمال بدهد می‌تواند از آنجا نفوذ کند، مستقر هستند.

این فرمانده بخش پدافند نیروی هوافضای سپاه تاکید کرد: در صورت هرگونه تهاجم احتمالی، دشمن قادر نخواهد بود بداند که در چه مناطقی و چگونه با او مقابله می‌شود و این یکی از ویژگی استفاده از ظرفیت بالای بسیج است.

بیگی اضافه کرد: البته استفاده از نیروهای بسیج تنها محدود به بخش دیده‌بانی نبوده و همان‎طور که گفته شد در بخش تجهیزات و استفاده از سامانه‌ها نیز با توجه به آموزش‌های داده شده، در صورت نیاز از نیروهای بسیج‌ استفاده خواهد شد.

* سه پیام رزمایش پدافند هوایی در بخش داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی

وی در پایان افزود: رزمایش بزرگ مدافعان آسمان ولایت3 دارای سه پیام برای مردم کشور، کشورهای منطقه و در سطح بین‌المللی است که در بخش داخلی، مردم عزیز ما می‌توانند مطمئن باشند که فرزندان آنها در پدافند هوایی در آمادگی صددرصد برای هرگونه دفاع از مناطق حساس و جای جای کشور عزیزمان هستند.

این فرمانده بخش پدافند نیروی هوافضای سپاه افزود: در سطح منطقه نیز قطعا ایران قدرتمند و آماده، ضامن حفظ امنیت کشورهای دیگر نیز خواهد بود در حقیقت پیام صلح و امنیت را برای منطقه در پی دارد.

بیگی با بیان اینکه تاریخ نشان داده هیچ‎گاه ایران شروع کننده هیچ تجاوزی علیه دیگران نبوده، اظهار داشت: پیام این رزمایش برای دشمنان فرامنطقه‌ای نیز پیام بازدارنگی و اعلام آمادگی نیروهای مسلح برای مقابله با هرگونه تهدید احتمالی است.

  
  

شلیک موفق سامانه‌های موشکی راپیر و FM80

به گزارش خبرنگار دفاعی خبرگزاری فارس، امیر حمید ارژنگی در ادامه مرحله دوم رزمایش مدافعان آسمان ولایت 3 با حضور در جمع خبرنگاران اظهار داشت: سیستم پدافند هوایی کشور به خصوص سیستم‌های برد کوتاه که شامل سیستم‌های موشکی و سیستم‌های توپخانه‌ای است در سراسر کشور مستقر شده‌اند.

ارژنگی با بیان اینکه سامانه‌های موشکی برد کوتاه راپیر و سامانه پدافندی FM80 پس از بهینه‌سازی امروز با موفقیت شلیک شدند، تصریح کرد: موشک‌های برد کوتاه تا ارتفاع بیش از 10 هزار پا که بخشی از برد متوسط را نیز شامل می‌شود، تست خواهند شد.
 
پدافند FM80


سخنگوی رزمایش مدافعان آسمان ولایت 3 همچنین گفت: این 2 سامانه کاملا بهینه‌سازی شده و مجهز به فاصله‌یاب لیزری و سیستم الکترواپتیک هستند.

وی تاکید کرد: این 2 سامانه پس از بررسی‌ها و تلاش‌های متخصصین کاملا متحول شده‌اند و از لحاظ توانمندی، قابل مقایسه با سامانه‌ راپیر و FM80 معمولی نیستند.
 
FM80


ارژنگی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه در این رزمایش از سیستم‌های مخابراتی لیزری‌ هم استفاده کرده‌ایم، افزود: این سیستم‌ها در صنایع دفاعی داخل کشور ساخته شده و در اختیار نیروهای مسلح قرار گرفته است.

سخنگوی رزمایش مدافعان آسمان ولایت3 در پایان خاطرنشان کرد: امکان جمینگ بر روی این سیستم‌ها وجود ندارد زیرا این سیستم‌ها به صورت لیزری عمل می‌کنند.

  
  

شلیک موفق سامانه موشکی مرصاد

به گزارش خبرنگار دفاعی خبرگزاری فارس، در سومین روز و دومین مرحله از رزمایش بزرگ پدافند هوایی با عنوان مدافعان آسمان ولایت 3 که در گستره کل جغرافیای جمهوری اسلامی ایران در حال برگزاری است سامانه موشکی ارتفاع متوسط مرصاد با موفقیت به سمت یک فروند هواپیمای بدون سرنشین شلیک و این هواپیما را منهدم کرد.

امیر حمید ارژنگی سخنگوی رزمایش مدافعان آسمان ولایت 3 با حضور در جمع خبرنگاران حاضر در این رزمایش با تایید این خبر گفت: سامانه بومی پدافند هوایی مرصاد که امروز در یکی از مناطق برگزاری رزمایش مورد تست قرار گرفت، کاملا بومی ، دیجیتال بوده و قابلیت مقابله با انواع جنگ الکترونیک را داشته و امروز در یگان‌های مختلف قرار گاه پدافند هوایی به کار گیری می‌شود.
موشک مرصاد

وی شبکه پذیری را ویژگی‌ منحصر به فرد این سامانه پدافندی دانست و گفت: سامانه پدافندی مرصاد قابلیت اتصال به شبکه راداری و شبکه زمین به هوای پدافندی را نیز دارد.

به گزارش فارس تحرک بالا، قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک و شبکه شدن با دیگر سامانه‌های راداری و پدافندی و نیز طی کلیه مراحل تحقیق طراحی و تولید سامانه موشکی مرصاد از جمله مزیت‌های سامانه نسبت به مشابه تعبیه خود است.

استفاده از رادارهای بومی و دیجیتال با قابلیت شبکه شدن این امکان را به شبکه یکپارچه پدافندی کشور می‌دهد که بتواند در تمامی لایحه‌ها، حافظ حریم هوایی کشور باشد.

  
  
به گزارش خبرنگار دفاعی خبرگزاری فارس، سردار محمدحسن منصوریان معاون هماهنگ‌کننده قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) در دومین روز برگزاری رزمایش مدافعان آسمان ولایت3 در جمع خبرنگاران، در خصوص نقش پدافند هوایی در ایجاد امنیت ملی گفت: امروزه حملات هوایی در شرایطی که کشورهای دارای تکنولوژی و قدرت برتر در حداقل زمان ممکن عکس‌العمل نشان بدهند و با استفاده از قدرت هوایی اراده خود را به طرف مقابل نشان دهند. لذا تاثیر پدافند هوایی در جنگ‌های نوین نقش بی‌نظیر و بی‌بدیلی است.

وی با اشاره به اینکه وظیفه ایستادگی در مقابل تهاجمات هوایی برعهده پدافند هوایی قرار دارد، تصریح کرد: پدافند هوایی باید بتواند قدرت هوایی دشمن را کاهش دهد.
 
موشک S200


معاون هماهنگ‌کننده قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) در ادامه سخنانش خاطرنشان کرد: همه مسئولان نظام به ویژه مقام معظم رهبری به دنبال این هستند که پدافند هوایی کشور بتواند در مقابل تهدیدات کشورهای متخاصم بایستد.

منصوریان اضافه کرد: یکی از ویژگی‌های این رزمایش وسعت آن است که کل کشور را شامل می‌شود و ویژگی دیگر این است که هر نیرویی که با پدافند هوایی ارتباط دارد امروز وارد صحنه رزمایش شده و مشارکت می‌کند و این نیروها همگی در کنترل عملیاتی شبکه یکپارچه پدافند هوایی که در قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) متمرکز است، فعالیت می‌کنند تا با هم هماهنگ شده و سطح آمادگی‌ها را بالا ببرند.

وی ادامه داد:‌ کار دیگری که در این رزمایش صورت می‌گیرد ایجاد تعریف منطقی بین پدافند عامل و غیرعامل است که تاکنون جدا از هم فعالیت می‌کردند ولی امروز به این نتیجه رسیدیم که باید تعریف منطقی رابطه‌ای بین این دو پدافند ایجاد کنیم تا پدافند هوایی بهتری داشته باشیم.

منصوریان با بیان اینکه از هر دو پدافند عامل و غیرعامل در طراحی‌های عملیاتی استفاده خواهیم کرد، گفت: باید پتانسیل‌های پدافند غیرعامل و عامل را به خوبی شناسایی کنیم تا در دفاع مؤثرتر باشیم.

وی افزود: همه نیروهای سپاه، بسیج، ناجا و ارتش با محوریت قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) در این رزمایش شرکت کرده‌اند.

منصوریان در بخش دیگری از سخنانش در خصوص تجهیزات پدافند هوایی کشور گفت:‌ عمده تجهیزات پدافند هوایی امروزه در معرض بهینه‌سازی متخصصان کشور قرار گرفته است و باید امروزه به بومی‌سازی تجهیزات بیشتر توجه کنیم زیرا اتکا به کشورهایی که تجهیزات پدافند را می‌فروشند، در زمان جنگ کار درستی نیست و تدبیر فرمانده معظم کل قوا این بوده که همه تجهیزات بومی شود و البته خوشبختانه در بخش‌هایی نیز به خودکفایی کامل رسیده‌ایم.

معاون هماهنگ‌کننده قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) با اشاره به دستاوردهای جدید پدافند هوایی تصریح کرد: پدافند هوایی کشور به تجهیزاتی دست یافته که قادر خواهند بود در صحنه‌های تهدید هوایی مداومت و ماندگاری خود را حفظ کنند.

منصوریان در پایان با تقسیم‌بندی تهدیدات به سه نوع برد کوتاه، برد متوسط و برد بلند گفت: بیشترین تلاش ما در بخش تهدیدات برد متوسط صورت می‌گیرد و در بحث تهدیدات برد بلند که سهم بسیار کمتری نسبت به برد متوسط و برد کوتاه دارد، کارهای بزرگی با استفاده از مراکز علمی و صنایع داخلی انجام شده است.

وی همچنین گفت: سامانه موشکی S200 توسط متخصصان داخلی بهینه شده و اخیرا نیز این سامانه با موفقیت مورد تست و ارزیابی قرار گرفت.

  
  
ALARM که مخفف واژه Air Launched Anti-Radiation Missile به معنای موشک فراصوت ضد رادار هوا پرتاب میباشد یک موشک بریتانیایی است که وظیفه آن مقابله با رادار های دشمن در عملیات سرکوب پدافند هوایی یا SEAD میباشد. 

                  موشک ضد رادار بریتانیایی ALARM

هم اکنون سه کشور بریتانیا و عربستان و برزیل از این موشک بهره میبرند.

وزارت دفاع بریتانیا در اواخر سال 1982 درخواستی مبنی بر نیاز به یک موشک جدید ضد تشعشع را از طرف ارتش این کشور دریافت کرد و بر این اساس نیاز خود را اعلام کرد.

در این حین دو پیشنهاد مطرح شد که اولی موشک ALARM ساخت شرکت British Aerospace Dynamics و دومی موشک HARM ساخت شرکتهای Texas Instruments و Lucas Aerospace بود.

پس از بررسی های گوناگون Michael Heseltine وزیر دفاع وقت بریتانیا در 29 جولای سال 1983 موشک ALARM را برنده مناقصه اعلام کرد. 

               موشک ضد رادار بریتانیایی ALARM

پیشنهاد اولیه برای این موشک تعداد 750 موشک بود که توسط نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا (RAF ) مطرح شد.

پروسه انتخاب و مناقصه بسیار بحث برانگیز و جنجالی بود چون از طرفی وزیر دفاع بریتانیا مایل بود تا ساخت این موشک توسط صنایع نظامی خود بریتانیا انجام بپذیرد و از طرفی شرکت آمریکایی این امر را نمیپذیرفت و میخواست تا این مراحل در آمریکا و در واقع در کارخانه های خود این شرکت انجام شود و در واقع به همین دلیل بود که ALARM برنده مناقصه اعلام شد.

در اوایل سال 1986 شرکت BAe بریتانیا متوجه شد که اداره تدارکات ارتش بریتانیا Royal Ordnance مشکلاتی در توسعه و ساخت موتور این موشک که Nuthatch نام داشت دارد و به همین جهت شروع به بررسی راه های گوناگونی کرد تا این مشکل را بر طرف کند.
در سال 1987 شرکنت BAe موتور Nuthatch را با یک موتور ایمن تر که توسط شرکت Bayern-Chemie طراحی و ساخته شده بود جایگزین کرد. 

                    موشک ضد رادار بریتانیایی ALARM

با توجه به هزینه اولیه ای که توسط منابع دولتی بریتانیا 200 میلیون پوند برآورد شده بود شرکت BAe مذاکراتی را شروع کرد تا بتواند این مبلغ را به 400 میلیون پوند برساند که همین موضوع باعث وقفه 2 ساله ما بین سالهای 1988 تا 1990 در توسعه و تولید انبوه این موشک شد.

یکی از ویژگی های منحصر به فرد این موشک شلیک کن و فراموش کن دو مرحله ای بودن آن است که در این حالت که در اصطلاح loiter یا تاخیر نامیده میشود موشک نخست به ارتفاع 13 کیلومتری صعود میکند و در صورتی که رادار دشمن خاموش شد به صورت سقوط آزاد با چتر آرام پایین می آید و هنگامی که رادار دوباره روشن گردید موتور دوم روشن شده و سریعا موشک را به سمت هدف به پیش میبرد. 
 
               موشک ضد رادار بریتانیایی ALARM

خصوصیات          

عملکرد: موشک ضد رادار برای سرکوب پدافند هوایی

کشور سازنده: انگلیس

شرکت سازنده: MBDA

طول: 4.24 متر

قطر: 23 سانتیمتر

وزن: 268 کیلوگرم

برد : 93 کیلومتر

عرض بالها: 73 سانتیمتر

سرعت: 2455 کیلومتر بر ساعت

پیشرانه: راکتی دو مرحله ای سوخت جامد Bayern Chemie

کلاهک: از نوع انفجاری شدید به همراه فیوز تاخیری

نوع فیوز: لیزری

سیستم هدایت: جستجو گر غیر فعال راداری

پلتفرم: جنگنده های تایفون و تورنادو و جگوار نیروی هوایی سلطنتی

سال ورود به خدمت: 1954


? منبع: 

? نویسنده:محمدرضا


  
  
<   <<   31   32   33   34   35   >>   >