ناباروری و نازایی

ناباروری در مردان یعنی این که مردی نتواند زنی را پس از یک سال آمیزش باردار کند و در زنان یعنی این که زنی پس از این زمان باردار نشود. همچنین، اگر زنی نتواند جنین را در رحم خود نگه دارد و آن را سقط کند، نابارور به شمار می‌آید. گاهی در زنان واژه‌ی نازایی را به جای ناباروری به کار می‌برند.

از هر 6 زوج یکی به ناباروری دچار می‌شود. در 30 درصد موارد، ناباروری و نازایی به زنان مربوط می‌شود و عامل 30 درصد دیگر ناباروری‌ها و نازایی‌ها، مردان هستند. در 30 درصد دیگر نیز هم مردان و هم زنان درگیرند و در بقیه‌ی موارد، دلیل آن هنوز روشن نیست.

اگر فردی تصور می‌کند نازا یا نابارور است، بهتر است نخست با پزشک در میان بگذارد. برای مردان، نخستین گام اغلب آزمایش اسپرم است. برای زنان، پزشکان آزمایش‌هایی در نظر می‌گیرند تا ببینند آیا تخمدان‌هایشان به درستی کار می‌کنند. زنانی که در 30 سالگی هستند و پس از 6 ماه باردار نشده‌اند، بهتر است با پزشک در میان بگذارند. بخت یک زن برای بچه‌دار شدن پس از 30 سالگی سال به سال کاهش می‌یابد.

دارو و جراحی درمان‌های معمول ناباروری هستند. جای نگرانی نیست، زیرا دو سوم زوج‌هایی که درمان ناباروری را پی‌گیری می‌کنند، بچه‌دار می‌شوند. امروزه روش‌های پیشرفته‌ای مانند لقاح در لوله‌ی آزمایش( IVF ) کارایی درمان ناباروری را افزایش داده‌اند.

عوامل ناباروری و نازایی

عوامل گوناگونی در یک فرآیند چند مرحله‌های دست به دست هم می‌دهند تا یک زن باردار شود و دوره‌ی بارداری را به خوبی به پایان برساند. بنابراین، ناباروری و نازایی فقط به یک عامل وابسته نیست و عوامل بسیاری در آن دخالت دارند.

مراحل بارداری یک زن را می‌توان به زبانی ساده در چند مرحله‌ی زیر بیان کرد:

تخمدان‌های زن باید بتوانند تخمک سالمی آزاد کنند که بتواند از لوله‌های رحم(لوله‌های فالوپ) به سوی رحم جابه جا شوند.
مرد باید بتواند اسپرم خود را در مجرای تناسلی زن تخلیه کند و این اسپرم‌ها باید بتوانند خود را به لوله‌های رحم(لوله‌های فالوپ) برسانند.
اسپرم و تخمک باید با هم درآمیزند تا تخمک بارور شده (تخم) به وجود آید.
تخم باید بتواند خود را به دیواره‌ی رحم پیوند دهد و از رگ‌های آن غذا دریافت کند تا به جنین نمو یابد و برای چشم گشودن به جهان بیرون آماده شود.

هر گونه نارسایی در هر کدام از این مراحل می‌تواند باعث ناباروری شود. بنابراین، علت ناباروری می‌تواند در کارکرد دستگاه تناسلی مرد یا زن (یا هر دو) نهفته باشد که برخی از آن‌ها برای ما روشن شده و برخی هنوز ناشناخته‌اند. این عوامل می‌توانند خاستگاه ژنتیکی یا محیطی داشته باشند.

نازایی در زنان

همان گونه که در بالا گفته شد، برای این که یک زن بتواند بچه‌دار شود، عوامل گوناگونی باید دست به دست هم بدهند و شرایط مناسب را فراهم کنند. اگر حتی یکی از شرایط فراهم نباشد یا تا زمان کافی فراهم نباشد، بارداری رخ نمی‌دهد یا پیش از تولد بچه به پایان می‌رسد.

در بیشتر موارد، نازایی در زنان از نارسایی‌هایی در تخمک‌گذاری ناشی می‌شود. گاهی تخمدان‌ها بسیار زودتر از زمان یائسگی طبیعی از کار می‌افتند که از آن با عنوان از کار افتادگی پیش‌رس تخمدان‌ها( POF ) یاد می‌شود. گاهی نیز تخمدان‌ها به طور منظم تخمک آزاد نمی‌کنند یا تخمکی که آزاد می‌کنند سالم و پایدار نیست. در این حالت گفته می‌شود که بیمار به نشانگان تخمدان پرکیستی ( PCOS ) دچار شده است. در این بیماران حتی هنگامی که تخمک سالمی آزاد و بارور می‌شود، ممکن است رحم برای لانه‌گزینی تخمک بارور شده مناسب نباشد که باز هم به نازایی می‌انجامد.

عوامل دیگر نازایی در زنان ممکن است این‌ها باشند:

بسته شدن لوله‌های رحم(لوله‌های فالوپ) در پی رشد نابجای بافت رحم (اندومتریوز)، بیماری التهابی لگن یا جراحی
نارسایی‌هایی فیزیکی در دیواره‌ی رحم
فیبروز رحم (رشد بیش از اندازه‌ی بافت دیواره ی رحم)
شیوه‌ی زندگی و عوامل محیطی نیز می‌توانند بر زنی که زمینه‌ی نازایی را دارد، اثر بگذارند که برخی از آن‌ها عبارتند از: سن بالا، تنش(استرس)، غذای نامناسب، بیش وزنی یا کم وزنی، سیگار، مواد مخدر و الکل برخی داروها، مواد زهرآگین محیطی، بیماری‌های مقاربتی،
برخی بیماری‌های ژنتیکی، مانند نشانگان کروموزوم ایکس شکننده، نیز می‌تواند در نازایی موثر باشند.

ناباروری در مردان

فرایند باروری در مردان شامل تولید اسپرم بالغ و فراهم کردن شرایط رسیدن آن به تخمک و بارورسازی آن است. ممکن است این فرآیند در مقایسه با فرآیند باروری در زنان، ساده به نظر برسد، اما باز هم باید شرایط بسیاری فراهم باشد تا باروری به سرانجام خوشایندی برسد: توانایی داشتن نعوظ در آلت تناسلی و پایدار ماندن آن، داشتن اسپرم کافی، داشتن منی کافی برای رساندن اسپرم به تخمک و داشتن اسپرم‌هایی با ریخت مناسب تا بتوانند مسیر درستی را به سوی تخمک بپیمایند. اگر هر کدام از این شرایط فراهم نباشد، ناباروری را در پی خواهد داشت.

ناباروی در مردان مانند نازایی در زنان ممکن است از نارسایی‌های فیزیکی(مانند این که بیضه‌ها اسپرم عادی را به میزان کافی نسازند)، مشکلات هورمونی و شیوه‌ی زندگی و عوامل محیطی ناشی شود.

برخی از عوامل محیطی عبارتند از:

سن بالا
تنش(استرس)
قرار گرفتن بیضه‌ها در دمای بالا که بر توانایی اسپرم‌ها در رفتن به سوی تخمک اثر منفی دارد. برای مثال، گاهی بیضه‌ها به درون بیضه‌دان نمی‌روند و درون شکم می‌مانند. این حالت به طور معمول بر نعوظ آلت تناسلی اثری ندارد، اما دمای بالای درون شکم به بیضه‌ها آسیب می‌رساند. در برخی مردان پوشیدن لباس زیر تنگ نیز ممکن است باعث افزایش دمای بیضه‌ها شود.
سیگار، مواد مخدر و الکل
برخی داروها
مواد زهرآگین محیطی
بیماری‌های مقاربتی

برخی بیماری‌های ژنتیکی، مانند نشانگان کلاین‌فلتر، نیز می‌تواند در ناباروری موثر باشند. با وجود آن چه گفته شد، در برخی موارد پزشکان و کارشناسان نمی‌توانند علت ناباروی و نازایی را در مرد یا زن تعیین کنند. هم چنین، برخی از علت‌های شناخته‌شده‌ی ناباروی هنوز درمانی ندارند.

تشخیص ناباروری و نازایی

گرچه باردار نشدن یکی از مشخصه‌های نازایی و ناباروری است، فقط پزشک یا کارشناس بهداشت می‌تواند ناباروری و نازایی را تشخیص دهد. آن‌هایی که تصور می‌کنند نابارور و نازا هستند باید به کارشناس بهداشت یا پزشک مراجعه کنند. چنین افرادی عبارتند از:

زوج‌هایی که پس از یک سال آمیزش باردار نشده‌اند.
زنانی که بی نظمی‌هایی در چرخه‌ی قاعدگی ماهانه‌ی خود دارند یا به اندومتریوز یا فیبروزحمی دچار شده‌اند.
زنانی که باردار شده‌اند، اما بیش از یک بار سقط جنین داشته‌اند.
مردان و زنانی که نارسایی‌ها ژنتیکی خاص دارند.

درمان ناباروری و نازایی

راه‌های گوناگونی برای درمان ناباروری و نازایی وجود دارد، از جمله:

درمان دارویی
جراحی
تلقیح مصنوعی(وارد کردن اسپرم آماده شده‌ی شوهر به دستگاه تولیدمثلی زن)
فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند لقاح در لوله ی آزمایش( IVF )

پزشکان و کارشناسان در بیشتر موارد ناباروری را با درمان دارویی یا جراحی اندام‌های تولیدمثلی درمان می‌کنند. هم چنین، دگرگونی‌هایی در شیوه‌ی زندگی ممکن است به درمان ناباروری کمک کند، از جمله کاهش تنش‌ها، بهبود برنامه‌ی غذایی، دست‌کشیدن از مواد مخدر و الکل یا کاستن دمای پیرامون بیضه ها.